του Κώστα Λαπαβίτσα*
Financial Times 23/5/2012
Η ελληνική πολιτική είναι
διαιρεμένη σε δύο στρατόπεδα που ανταγωνίζονται στις επόμενες εκλογές, τη δεξιά
Ν.Δ. και τον αριστερό Σύριζα.
Και τα δύο επιμένουν ότι η Ελλάδα πρέπει να
μείνει στην Ευρωζώνη, παρόλο που η Ν.Δ. δέχεται το πρόγραμμα διάσωσης , ενώ ο
Σύριζα το απορρίπτει.
Όμως, τώρα πλέον, επιβάλλεται η σκληρή πραγματικότητα.
Εάν η Ελλάδα μείνει στην Ευρωζώνη, θα πεθάνει με αργό θάνατο. Εάν φύγει, θα
περάσει μια κρίση, αλλά θα έχει την ευκαιρία να ανακάμψει και να ανασχηματίσει
την κοινωνία της.
Η κρίση της Ευρωζώνης
ελάχιστη σχέση έχει με τη δημοσιονομική ικανότητα στην Ελλάδα ή αλλού. Η
αληθινή αιτία είναι η συσσωρευμένη απώλεια ανταγωνιστικότητας των περιφερειακών
χωρών , καθώς το κόστος ανά μονάδα εργασίας ήταν υψηλότερο σχετικά με τις χώρες
του πυρήνα. Ως αποτέλεσμα, προέκυψαν μεγάλα ελλείμματα στις τρέχουσες
συναλλαγές των περιφερειακών χωρών που αντανακλούσαν τα πλεονάσματα των χωρών
του πυρήνα. Τα χρέη συσσωρεύτηκαν καθώς τα ελλείμματα χρηματοδοτήθηκαν με
εξωτερικό δανεισμό και οι εγχώριες τράπεζες επέκτειναν τα δάνεια που
παραχωρούσαν. Υπάρχει ένα αδιάσπαστο νήμα που συνδέει το περιφερειακό χρέος με
το στάσιμο κόστος ανά μονάδα εργασίας στη Γερμανία.
Η λιτότητα και οι
διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στόχευαν στην επίλυση του προβλήματος μέσω της
συντριβής των μισθών και της μείωσης του κόστους ανά μονάδα εργασίας στις
περιφερειακές χώρες. Ακόμη κι αν αφήσουμε κατά μέρος τις κοινωνικές συνέπειες,
αυτό είναι ακατόρθωτο όσο το μοναδιαίο κόστος εργασίας στη Γερμανία μένει, στην
πραγματικότητα, ίδιο. Οι περιφερειακές χώρες θα έπρεπε να συμπιέζουν προς τα
κάτω τους μισθούς στο διηνεκές μήπως πλησιάσουν τα γερμανικά επίπεδα
ανταγωνιστικότητας.
Το πιθανότερο αποτέλεσμα
θα ήταν κοινωνική αναταραχή και εν τέλει κατάρρευση της Ευρωζώνης. Ούτε οι
δημοσιονομικές μεταβιβάσεις αποτελούν πραγματική λύση, όσο επιθυμητές κι αν
είναι βραχυπρόθεσμα. Αντιμετωπίζουν οξείες πιέσεις των περιφερειακών
ελλειμμάτων, αλλά όχι τις βασικές αιτίες. Στην πραγματικότητα, οι μεταβιβάσεις
θα μπορούσαν να επιδεινώσουν τα πράγματα, καλλιεργώντας μια νοοτροπία εξάρτησης
, μετατρέποντας ολόκληρες χώρες σε υποτελείς των πλεονασματικών χωρών.
Μια πραγματική λύση θα
περιείχε, πρώτον, διαρκή βελτίωση της παραγωγικότητας στις περιφερειακές χώρες
και, δεύτερον, αυξήσεις μισθών στους Γερμανούς εργαζόμενους. Αυτό όμως θα
χρειαζόταν ένα σχέδιο Μάρσαλ για την Ευρώπη και μια τεράστια μετατόπιση στην
ισορροπία δύναμης μέσα στη Γερμανία. Ας πούμε ευγενικά ότι αυτές οι πιθανότητες
είναι εξαιρετικά μικρές.
Αν η Ελλάδα επιμείνει στις
τρέχουσες πολιτικές μέσα στην Ευρωζώνη, η οικονομία της θα συρρικνωθεί και θα
μείνει στάσιμη. Η χώρα θα μετατραπεί σε μια γωνιά της Ευρώπης με φτώχεια,
γηρασμένο πληθυσμό και βαθιές ανισότητες , μια νεο-αποικία καθ' όλα, εκτός από
το όνομα.
Η ελληνική κοινωνία δεν θα
δεχθεί αυτή τη μοίρα και πιθανώς θα αναγκάσει κατ' αρχάς σε μια αθέτηση
πληρωμών του δημόσιου χρέους. Απλά, δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να γίνει
διαχειρίσιμο το χρέος στο προβλεπτό μέλλον. Οι διασώσεις επιδείνωσαν τα
πράγματα: το ελληνικό χρέος έχει αυξηθεί, η σύνθεσή του άλλαξε και από χρέος
προς ιδιώτες έγινε χρέος προς δημόσιους δανειστές και το δίκαιο που το διέπει
άλλαξε επίσης και από ελληνικό έγινε αγγλικό. Η στάση πληρωμών έχει γίνει πολύ
πιο δύσκολη, αλλά, στο τέλος, η Ελλάδα δεν θα έχει άλλη επιλογή.
Η στάση πληρωμών θα έπρεπε
να συνοδευτεί με έξοδο από το ευρώ, απελευθερώνοντας την Ελλάδα από την παγίδα
της νομισματικής ένωσης. Η έξοδος αναπόφευκτα θα προκαλέσει καταιγίδα, που
πιθανώς θα είναι μεγαλύτερη εξαιτίας της ανόητης πολιτικής που εφαρμόστηκε τα
δύο περασμένα έτη. Η λιτότητα έχει σακατέψει την οικονομία. Η έξοδος θα
αποκαθιστούσε την ανταγωνιστικότητα, επιτρέποντας στους Έλληνες παραγωγούς να
ανακτήσουν την εσωτερική αγορά και επίσης να αυξήσουν τις εξαγωγές. Η
αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας θα αύξανε επίσης την απασχόληση, ύστερα από
το πρώτο σοκ. Πάνω απ' όλα, η έξοδος θα επέτρεπε να αρθεί η λιτότητα, δίνοντας
στην Ελλάδα την ανάσα που χρειάζεται για να ανασυγκροτήσει την οικονομία της.
Το κόστος της εξόδου θα
ήταν σοβαρό, αν και πιθανώς όχι τόσο όσο προβλέπουν οι σκάρτες εκτιμήσεις των
ερευνητικών τμημάτων των τραπεζών.
Θα υπήρχε παράλληλη
κυκλοφορία της νέας δραχμής, του ευρώ και ίσως άλλων μορφών λογιστικού
χρήματος. Θα ακολουθούσαν δικαστικές διαδικασίες για τη μετατροπή των συμβολαίων
στο νέο νόμισμα. Οι ισολογισμοί των τραπεζών δεν θα μπορούσαν να υποστηριχτούν
οικονομικά καθώς περιουσιακά στοιχεία και υποχρεώσεις, που δεν υπόκεινται στο
ελληνικό δίκαιο, θα παρέμεναν σε ευρώ. Θα υπήρχαν ελλείψεις σε πετρέλαιο,
φάρμακα και ορισμένα τρόφιμα στα οποία υπάρχει εμπορικό έλλειμμα και θα
αυξάνονταν οι χρεοκοπίες επιχειρήσεων.
Κανένα από αυτά τα
προσωρινά κόστη δεν δικαιολογεί τον αργό θάνατο στον οποίο οδηγεί η παραμονή
στο ευρώ. Η αντιμετώπισή τους χρειάζεται ισχυρή κρατική παρέμβαση, συμπεριλαμβανομένων
της εθνικοποίησης των τραπεζών , των ελέγχων κεφαλαίου και μιας σειράς
διοικητικών μέτρων για να καλυφθούν οι βραχυπρόθεσμες ελλείψεις. Στη συνέχεια,
η Ελλάδα θα μπορούσε να αρχίσει την αργή διαδικασία της ανάκαμψης. Η χώρα
διαθέτει υψηλά ειδικευμένο, μορφωμένο και συνεκτικό εργατικό δυναμικό και
αρκετά φυσικά πλεονεκτήματα. Οι προοπτικές οικονομικής μεγέθυνσης είναι
μεγάλες, υπό τον όρο ότι θα αφαιρεθεί δύναμη από τις διεφθαρμένες και
αργυρώνητες τάξεις που χειρίζονταν τις υποθέσεις της επί δεκαετίες.
Η αφορμή για τη στάση
πληρωμών και την έξοδο είναι αδύνατον να προβλεφθεί, αλλά ίσως θα ήταν κάποιος
τραπεζικός πανικός καθώς κορυφώνονται οι πολιτικές πιέσεις. Από τη στιγμή που η
Ελλάδα θα ακολουθούσε αυτή την πορεία, θα ήταν ζήτημα χρόνου να τη μιμηθούν και
άλλες περιφερειακές χώρες. Η Γερμανία θα έπρεπε τότε να αντιμετωπίσει τις
καταστροφικές συνέπειες μιας νομισματικής ένωσης που δημιουργήθηκε με πολύ
εσφαλμένο τρόπο και διοικήθηκε με ακόμη χειρότερο. Αυτό βεβαίως δεν είναι ένα
πρόβλημα που θα μπορούσε να λύσει ο ελληνικός λαός.
*Ο συγγραφέας είναι
καθηγητής οικονομικών στο SOAS. Το τελευταίο βιβλίο του είναι Η Ευρωζώνη
ανάμεσα στη Λιτότητα και την Αθέτηση Πληρωμών, Ε.Ο. Λιβάνης, 2012.
