Κρίση και υγεία. Φαρμακευτική περίθαλψη μετά την έξοδο από το ευρώ

 Του Γρηγόρη Θ. Γεροτζιάφα 

(Δημοσιευμένο το Φλεβάρη του 2012 στο περιοδικό "Εκτός γραμμής" )

Η στάση πληρωμών, η επιστροφή στη δραχμή και η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσιάζονται από τους καθεστωτικούς μηχανισμούς προπαγάνδας ως οικονομικός και κοινωνικός Αρμαγεδδών, που μεταξύ άλλων θα έχει δραματικές επιπτώσεις στην υγεία του λαού, μιας και τα φάρμακα είναι μεταξύ των προϊόντων πρώτης ανάγκης που θα βρίσκονται σε έλλειψη στην «αλβανοποιημένη» χώρα μας. 

Πριν αντιμετωπίσουμε το ζήτημα της διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης μετά την επιστροφή σε εθνικό νόμισμα, ας δούμε συνοπτικά ποια είναι η υγειονομική κατάσταση της χώρας σήμερα, δύο χρόνια μετά την έναρξη των μνημονιακών «θεραπειών» και πώς προδιαγράφεται το μέλλον τής εντός ευρώ «διαχείρισης» της υγειονομικής κρίσης.

Η παρατεταμένη περίοδος υγειονομικού κινδύνου

H ραγδαία αύξηση της ανεργίας, η αύξηση των εργαζομένων που βρίσκονται σε καθεστώς εργασιακής ανασφάλειας και η μείωση των εισοδημάτων της λαϊκής οικογένειας είναι μεταξύ των βασικών συνεπειών των μνημονίων που εφαρμόζονται στην Ελλάδα. Η οικονομική κρίση θέτει σε καθεστώς «ευπρόσβλητης εργασίας» σχεδόν το 50% των μισθωτών εργαζομένων. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, το 60% των Ευρωπαίων και το 80% των ελλήνων εργαζομένων θεωρεί ότι η οικονομική κρίση θα οδηγήσει σε επιδείνωση των συνθηκών ασφαλείας και υγείας στο χώρο εργασίας.

Η κατάσταση εργασιακής ανασφάλειας έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο την ένταση φαινομένων κατάθλιψης αλλά και την εκδήλωση «οργανικών» νοσημάτων, όπως η αρτηριακή υπέρταση, οι καρδιοπάθειες και ο καρκίνος [1]. 

Όσον αφορά την Ελλάδα, η περισσότερο συζητημένη στη διεθνή βιβλιογραφία συνέπεια της κατάστασης αυτής είναι η σημαντική αύξηση των αυτοκτονιών (αύξηση 17% το 2011 σε σχέση με το 2009) και η ακόμα σημαντικότερη αύξηση των ανθρώπων που αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν (1,1% το 2009 και 1,5% στο 2011). Όπως είναι αναμενόμενο, οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι περισσότερο συχνές σε ανθρώπους που έχουν υποστεί μεγάλη υποβάθμιση του εισοδήματός τους ή έχουν μείνει άνεργοι [2], [3]. 

Συγχρόνως, επιδεινώνονται οι δείκτες νοσηρότητας και θνητότητας που σχετίζονται με οργανικά νοσήματα, όπως ο καρκίνος και η αρτηριακή θρόμβωση [4], [5], θέμα το οποίο ελάχιστα έχει συζητηθεί μέχρι σήμερα.

Στη συνθήκη αυτή, η ζήτηση των υπηρεσιών υγείας αυξάνεται, με το κύριο βάρος να πέφτει στο δημόσιο και ασφαλιστικό σύστημα υγείας, όπως επιβεβαιώνεται από την αύξηση κατά 20% της χρήσης των υπηρεσιών των δημόσιων νοσοκομείων και τη μείωση κατά 15% της αντίστοιχης των ιδιωτικών (μέσος όρος σε εθνικό επίπεδο). 

Το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν η οικονομική κατάσταση και η οργάνωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας και των ασφαλιστικών φορέων μπορεί να καλύψει τις ανάγκες περίθαλψης. 

Η απάντηση είναι κατηγορηματικά «όχι». 

Η χρόνια υποχρηματοδότηση, τα διαρθρωτικά προβλήματα και η διαφθορά του δημόσιου συστήματος υγείας, η περαιτέρω μείωση της χρηματοδότησης και η επίταση της υποστελέχωσής του που επιβάλλονται από τις πολιτικές του Μνημονίου, καθώς και οι σοβαρές ελλείψεις σε φάρμακα, αντιδραστήρια και υλικά (που προκύπτουν και ως αποτέλεσμα εκβιασμών που το τελευταίο διάστημα ασκούν οι πολυεθνικές εταιρείες και οι προμηθευτές) έχουν ως άμεση συνέπεια την πυροδότηση μείζονος υγειονομικής κρίσης στο ΕΣΥ, την οποία θα πληρώσει κυριολεκτικά με τη ζωή της η εργατική τάξη και τα μικρομεσαία λαϊκά στρώματα της πατρίδας μας.

Ανεξάρτητα από την πορεία και τη μορφή πτώχευσης της χώρας, ο κοινωνικός Αρμαγεδδών είναι εδώ και απειλεί την υγεία και τη ζωή των λαϊκών τάξεων. Η ίδια η πραγματικότητα αποδυναμώνει κάθε επιχείρημα ή προβληματισμό σχετικά με την πιθανή καταστροφή που θα φέρει η έξοδος της χώρας από το ευρώ και την ΕΕ. Η πάλη για την εγκατάλειψη του ευρώ, την έξοδο από την ΕΕ και την οικοδόμηση της Ελλάδας σε θεμέλια κοινωνικής δικαιοσύνης και αλληλεγγύης γίνεται σήμερα καθήκον για την επιβίωση της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων.

Μύθοι και πραγματικότητες για το φάρμακο

Στη συνθήκη αυτή οι ευθύνες μας είναι τεράστιες. Δεν αφορούν μόνο τις πολιτικές και συνδικαλιστικές δυνάμεις στην καθοδήγηση του αγώνα, αφορούν επίσης το συντονισμό των επιστημονικών προοδευτικών δυνάμεων της χώρας και του εξωτερικού, ώστε να αναχαιτιστεί η διάλυση του συστήματος περίθαλψης των εργαζομένων και να οικοδομηθεί ένα νέο, αποτελεσματικό σύστημα υγείας στην υπηρεσία των εργαζόμενων λαικών τάξεων.

H προμήθεια ιατροφαρμακευτικού υλικού είναι κομβικής σημασίας για την αποτελεσματική λειτουργία του ΕΣΥ και την περίθαλψη του λαού. Προκειμένου να σχεδιαστεί ένα ρεαλιστικό πρόγραμμα κάλυψης των υγειονομικών αναγκών του λαού, πρέπει να ανατραπούν τρεις μύθοι σχετικά με το φάρμακο και τα υψηλής τεχνολογίας υλικά που χρειάζονται για την κάλυψη των υγειονομικών αναγκών του λαού.

1. Τα αποτελεσματικά και ασφαλή φάρμακα και υλικά βιοτεχνολογίας παράγονται και διακινούνται από πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες.

Αυτός ο μύθος αναπαράγεται από τις πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες και τους ντόπιους εκπροσώπους τους, προκειμένου να διατηρήσουν και να εκβιάσουν την πρωτοκαθεδρία τους στην αγορά (χρησιμοποιώντας, βεβαίως, και τους πάντα αποδοτικούς μηχανισμούς λαδώματος). 

Προέρχεται από τη δεκαετία του ’90 αλλά δεν ισχύει πια. 

Κατά την περίοδο 2010-2011 τελείωσε η ηγεμονία των πολυεθνικών φαρμακοβιομηχανιών στην αγορά του φαρμάκου, επειδή έληξε η προστασία της πατέντας για τα περισσότερα από τα φάρμακα-blockbusters που καταξιώθηκαν ως βασικά εργαλεία για τη θεραπεία πολλών νοσημάτων και χρησιμοποιούνται από μεγάλες ομάδες πληθυσμού (αντιθρομβωτικά, αντιλιπιδαιμικά, αντιβιοτικά, αντιυπερτασικά, αντιδιαβητικά, φάρμακα κατά του ιού του AIDS κ.λπ.) ή χρησιμοποιούνται σε νοσήματα όπως ο καρκίνος, η νεφρική ανεπάρκεια ή αυτοάνοσα νοσήματα [6].

Τα περισσότερα από τα φάρμακα αυτά παράγονται πλέον και ως γενόσημα. Τα γενόσημα (ή όμοια ή αντίγραφα φάρμακα) είναι σημαντικά φθηνότερα σε σύγκριση με τα πρωτότυπα [7]. Η παραγωγή γενόσημων φαρμάκων γίνεται σε χώρες της ΕΕ (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα), σε χώρες τις Λατινικής Αμερικής, στη Ρωσία, την Κίνα, την Ινδία και τις ΗΠΑ, και η ποιότητά τους μπορεί να ελεγχθεί τόσο από τα κρατικά εργαστήρια πιστοποίησης όσο και από πανεπιστημιακά εργαστήρια φαρμακολογίας, κλινικής χημείας κ.λπ.

2. Οι πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες είναι πανίσχυρες και η ελληνική αγορά αντιπροσωπεύει ελάχιστο ποσοστό των παγκοσμίων πωλήσεων.

Άλλο ένα ψέμα που ευρέως διακινείται κυρίως από τους εκπροσώπους των πολυεθνικών φαρμακοβιομηχανιών στην Ελλάδα και λειτουργεί ως εργαλείο πίεσης και άσκησης εκβιαστικών και ανήθικων πολιτικών έναντι του ελληνικού λαού, όπως η υπερτιμολόγηση ή η απόσυρση αναγκαίων φαρμάκων από τα δημόσια νοσοκομεία με πρόφαση το χρέος. Ο μύθος αυτός συνδυάζεται συνήθως με την απειλή ότι τυχόν πίεση εκ μέρους του ελληνικού κράτους για μείωση των τιμών των πρωτότυπων φαρμάκων σε τιμές χαμηλότερες από τον μέσο όρο των τριών χωρών της ΕΕ με τις αντίστοιχες χαμηλότερες τιμές συνεπάγεται μείωση των θέσεων εργασίας.
Η πρόσφατη κρίση απέδειξε ότι η πολιτική των απολύσεων καμία σχέση δεν έχει με τις τιμές των φαρμάκων, αφού τον Μάιο του 2010 οι πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες στην Ελλάδα προχώρησαν σε απολύσεις της τάξης του 25%, χωρίς ακόμη να εφαρμοστεί καμία σημαντική αλλαγή της τιμής των φαρμάκων. 

Στην πραγματικότητα, οι πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες είναι «χάρτινες τίγρεις». Τα ηγετικά επιτελεία τους τρέμουν από την πτώση της αξίας των μετοχών που προκαλείται από τη διαρκή πτώση του ποσοστού κέρδους, η οποία ξεκίνησε μέσα στη δεκαετία του ’90 [8], [9].

Αυτό αποτυπώνεται στο ποσοστό αλλαγής των καθαρών κερδών το 2011 σε σχέση με το 2009 για τις εφτά μεγαλύτερες φαρμακοβιομηχανίες που βρίσκονται στον κατάλογο των 500 μεγαλύτερων επιχειρήσεων στον κόσμο [10]. Σε τέσσερις από τις εφτά, το ποσοστό κέρδους του 2011 σε σχέση με το 2009 έχει αρνητικό πρόσημο. Το πρόβλημα αυτό θα μετατραπεί σε πραγματική κρίση μετά το 2011, καθώς σχεδόν όλα τα φάρμακα χάνουν την προστασία της πατέντας, ενώ τα νέα φάρμακα που παράγονται είναι λίγα για να υποκαταστήσουν τις απώλειες, χωρίς να είναι πραγματικά καινοτόμα σε σύγκριση με αυτά που φιλοδοξούν να υποκαταστήσουν[11].

Ο δεύτερος παράγοντας που θα μειώνει την ισχύ των πολυεθνικών φαρμακοβιομηχανιών είναι η ελάττωση της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Άρα, για όλες τις πολυεθνικές που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα στην πραγματικότητα έχει ζωτική σημασία κάθε χάπι και κάθε ένεση που πουλιέται. Υπάρχουν, λοιπόν, οι αντικειμενικές προϋποθέσεις, προκειμένου οι θέσεις να αντιστραφούν, ώστε να προμηθεύεται ο ελληνικός λαός φθηνό πρωτότυπο φάρμακο όταν αυτό δεν υπάρχει σε γενόσημη μορφή.

3. Η παραγωγική δύναμη της Ελλάδας είναι ισχνή ως προς την παραγωγή φαρμάκων και προϊόντων βιοτεχνολογίας.

Σύμφωνα με την Πανελλήνια Ένωση Φαρμακοβιομηχανίας, οι ελληνικές παραγωγικές μονάδες απασχολούν σήμερα περίπου 8.500 εργαζόμενους υψηλής κατάρτισης και το κύριο αντικείμενό τους είναι η παραγωγή γενόσημων φαρμάκων που δυνητικά καλύπτουν μεγάλο μέρος των θεραπευτικών αναγκών. Η ελληνική φαρμακοβιομηχανία σήμερα αντιπροσωπεύει επενδύσεις 700 εκατ. ευρώ και παράγει/διακινεί φάρμακα που εξάγονται σε 80 χώρες, με αξία εξαγωγών που ανέρχεται σε 555 εκατ. Ευρώ [12]. 

Εφόσον τα στοιχεία αυτά είναι αληθινά και αφού επιβεβαιωθεί με ενδελεχή ανάλυση ποια φάρμακα, με τι ποιότητα και σε ποια ποσότητα ετησίως μπορεί να παράγει η υφιστάμενη υποδομή της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας, θα έχουμε σαφή εικόνα για τη δυνατότητα επάρκειας ως προς τα αναγκαία για τη θεραπεία.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που διαθέτουμε, στην Ελλάδα δεν παράγονται προϊόντα ιατρικής βιοτεχνολογίας, όπως ενδαγγειακοί ενδονάρθηκες (stent), μεμβράνες και συσκευές αιμοκάθαρσης και εξωσωματικής κυκλοφορίας, προθέσεις για αρθροπλαστικές επεμβάσεις, διαγνωστικά όργανα. 

Μια καταγραφή των διεθνών προμηθευτών τέτοιων υλικών, κυρίως από χώρες της Λατινικής Αμερικής, τη Ρωσία, την Κίνα και την Ινδία, είναι αναγκαία, προκειμένου να διερευνηθεί η δυνατότητα προμήθειας των υλικών αυτών σε χαμηλό κόστος και εξασφαλίζοντας τον ποιοτικό τους έλεγχο.

Πώς θα ξεπεραστεί η υγειονομική κρίση στη χώρα;

Η οικονομική κρίση έχει περάσει στη φάση διάλυσης του δημόσιου συστήματος περίθαλψης, ενώ ταυτόχρονα οι πολυεθνικές βιομηχανίες φαρμάκων και προϊόντων βιοτεχνολογίας κερδοσκοπούν στην υγεία και τη ζωή του λαού.

Οι έλληνες φαρμακοβιομήχανοι μεταφέρουν τα αφορολόγητα κέρδη τους στο εξωτερικό, τα κυκλώματα των μεγάλων και μικρομεσαίων γιατρών συνταγογραφούν με βάση τις σχέσεις με τις φαρμακευτικές εταιρείες και τη μίζα. 

Διέξοδος στην υγειονομική καταστροφή δεν υπάρχει όσο η χώρα είναι δεμένη στις αλυσίδες των μνημονίων και κυβερνιέται από τα ανδρείκελα της παρασιτικής ελληνικής αστικής τάξης.

Ωστόσο, διέξοδος στην υγειονομική κρίση δεν υπάρχει και λόγω της παραμονής της χώρας στο ευρώ και στην ΕΕ για τους εξής λόγους:

1. Η περικοπή των δημόσιων δαπανών για την υγεία είναι μεταξύ των βασικών προϋποθέσεων, προκειμένου να παραμείνει η χώρα στο ευρώ, είτε σε καθεστώς εσωτερικής υποτίμησης είτε σε καθεστώς ελεγχόμενης πτώχευσης.

2. Η χώρα είναι υποκείμενο άθλιων εκβιασμών από τους ντόπιους εκπροσώπους των πολυεθνικών και εθνικών φαρμακοβιομηχανιών, οι οποίοι, αφού έχουν ξεζουμίσει τους προϋπολογισμούς του ΕΣΥ και των ασφαλιστικών ταμείων, και έχουν λαδώσει τα διεφθαρμένα στελέχη του ΕΣΥ και της ιατρικής κοινότητας, στοχεύουν στην προνομιακή αφαίμαξη των εργαζομένων και των ασφαλιστικών ταμείων δια της ιδιωτικής περίθαλψης και της ελεύθερης αγοράς.

3. Λόγω των δεσμεύσεων της χώρας από τις συνθήκες της ΕΕ και εξαιτίας του ραγιαδισμού των κυβερνητικών στελεχών δεν είναι νοητό σήμερα ούτε να ακυρωθούν ως παράνομα και επαχθή τα χρέη προς τις πολυεθνικές ούτε να αντικατασταθούν πανάκριβα πρωτότυπα φάρμακα από φθηνότερα βιοϊσοδύναμα και γενόσημα φάρμακα.

4. Λόγω της ελεύθερης διακίνησης προϊόντων εντός της ΕΕ, γίνονται κερδοσκοπικά παιχνίδια των φαρμακαποθηκών που οδηγούν σε ελλείψεις πρωτότυπων και απαραίτητων φαρμάκων. Ένα από τα κλασικά παιχνίδια είναι η εξαγωγή από τις φαρμακαποθήκες των φαρμάκων που στην ελληνική αγορά έχουν χαμηλότερη τιμή σε σχέση με ορισμένες χώρες της ΕΕ. Το φαινόμενο αυτό έχει ενταθεί. Πρόσφατα, υπήρχε έλλειψη ασπιρίνης στην ελληνική αγορά!

5. Επίσης, λόγω των συνθηκών της ΕΕ, η εισαγωγή φαρμάκων και προϊόντων βιοτεχνολογίας από τρίτες χώρες διέπεται από περιοριστικούς όρους, οι οποίοι έχουν ως συνέπεια την αδυναμία αγοράς φθηνότερων και εξίσου αποτελεσματικών προϊόντων, που σήμερα κυκλοφορούν σε άλλες αγορές (π.χ. ΗΠΑ), ακόμη και στην περίπτωση που μια προοδευτική κυβέρνηση θα επιθυμούσε να κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση.

Η σύνθεση των στοιχείων που παρουσιάστηκαν στις προηγούμενες παραγράφους μάς οδηγεί στο συμπέρασμα πως είναι άμεση ανάγκη η επεξεργασία ενός συγκεκριμένου και ρεαλιστικού προγράμματος ανόρθωσης-λειτουργίας του ΕΣΥ και παραδειγματικής τιμωρίας των στελεχών των οργανωμένων κυκλωμάτων που πλουτίζουν από το φάρμακο και το εμπόριο των δημόσιων υπηρεσιών υγείας.

Η προμήθεια φθηνών και ποιοτικών φαρμάκων και βιοτεχνολογικών προϊόντων είναι βασικό μέρος του προγράμματος. Αυτό μπορεί να εξασφαλιστεί:

1. Με την προμήθεια γενόσημων και βιολογικά ισοδύναμων φαρμάκων από την ελληνική φαρμακοβιομηχανία και τη διεθνή αγορά.
2. Με την οργάνωση του δημόσιου δικτύου ποιοτικού ελέγχου των προϊόντων αυτών, μέσω της χρήσης των κρατικών εργαστηρίων πιστοποίησης, των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και κλινικών και της διεθνούς εμπειρίας.
3. Με την πίεση στις πολυεθνικές εταιρείες φαρμάκων και βιοτεχνολογικών υλικών για την αγορά σε χαμηλή τιμή των πρωτότυπων προϊόντων που δεν υπάρχουν σε γενόσημη μορφή.
4. Με την αναδιοργάνωση/κρατικοποίηση της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας, ώστε η υπάρχουσα παραγωγή να καλύπτει κατά προτεραιότητα τις εσωτερικές ανάγκες.

Στις σημερινές συνθήκες, που τα προβλήματα γίνονται ζωτικής σημασίας, οι λύσεις φαίνονται απλές, αλλά απαιτούν σχέδιο και αποφασιστικότητα. Η ευθύνη της Αριστεράς και των ριζοσπαστικών δυνάμεων του λαϊκού κινήματος είναι τεράστια και αφορά τη διάσωση του εργαζόμενου λαού. 

Στην Ελλάδα του 2012 οι εργαζόμενοι και οι άνεργοι, οι μικρομεσαίοι και οι αγρότες θα εξεγερθούν γιατί δεν θα έχουν να χάσουν τίποτα, ενώ το πρώτο που θα κερδίσουν θα είναι η ίδια τους η ζωή.

[1] Ferrie JE, Shipley MJ, Stansfeld SA, Marmot MG, Effects of chronic job insecurity and change in job security on self reported health, minor psychiatric morbidity, physiological measures, and health related behaviours in British civil servants: the Whitehall II study, J Epidemiol Community Health, 2002;56: 450-4
[2] Economou M, Madianos M, Theleritis C, Peppou LE, Stefanis CN, Increased suicidality amid economic crisis in Greece, Lancet, 2011;378:1459
[3] Stuckler D, Basu S, Suhrcke M, Coutts A, McKee M. Effects of the 2008 recession on health: a first look at European data. Lancet. 2011;378:124-5
[4] Martin-Moreno JM, Alfonso-Sanchez JL, Harris M, Lopez-Valcarcel BG, The effects of the financial crisis on primary prevention of cancer, Eur J Cancer, 2010;46:2525-33
[5] Conway DI, McKinney PA, McMahon AD, Ahrens W, Schmeisser N, Benhamou S, Bouchardy C, Macfarlane GJ, Macfarlane TV, Lagiou P, Minaki P, Bencko V, Holcatova I, Merletti F, Richiardi L, Kjaerheim K, Agudo A, Castellsague X, Talamini R, Barzan L, Canova C, Simonato L, Lowry RJ, Znaor A, Healy CM, McCartan BE, Marron M, Hashibe M, Brennan P, Socioeconomic factors associated with risk of upper aerodigestive tract cancer in Europe, Eur J Cancer. 2010;46:588-98
[6] Cures for an Industry Crisis: Big Pharma Scrambles to Find New Ways to Develop Drugs Faster February 2010, http://knowledge.wharton.upenn.edu/article.cfm?articleid=2709
[7] http://archive.globes.co.il/searchgl/The%20global%20economic%20crisis%20is%20accelerating%20the%20transfer_s_hd_2L34nDJ4qCLmnC30mD3SqE3SnBcXqRMm0.html
[8] Angel M., The truth about the drug companies, Random house N. York, 2004; p: 10-13
[9] The Fortune 500’, Fortune, April 2002, F26
[10] http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2011/full_list/401_500.html
[11] http://www.scientificamerican.com/blog/post.cfm?id=financial-crisis-how-will-it-affect-2008-10-27
[12] http://www.zougla.gr/page.ashx?pid=2&;cid=4&aid=392990