Ανοίγουν την πόρτα για έξοδο-Πάνω απ' όλα ισχυρό ευρώ

Φάνης Παπαδάτος από το αριστερό blog

Τριτοκοσμικοί στο ευρώ ή τριτοκοσμικοί εκτός ευρώ;

Το παραπάνω ερώτημα φαίνεται πλέον ότι τίθεται από τους εταίρους και δανειστές της χώρας μας προς την ελληνική αστική τάξη και τους εκπροσώπους της.

Για την ελληνική άρχουσα τάξη όμως το δίλημμα αυτό δεν υπάρχει εδώ και καιρό. 

Για την άρχουσα τάξη της Ελλάδας, με μια όχι και τόσο μεγάλη δόση υπερβολής μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ουσιαστικά το πρόβλημα είναι πώς θα μετατρέψει τη χώρα αρκετά γρήγορα σε τρικοσμική μπανανία, μήπως και με αυτό τον τρόπο τα καταφέρει να ικανοποιήσει τους δανειστές και να παραμείνει στο ευρώ.

 Μάλιστα σε αυτή την προσπάθεια από την υπογραφή του πρώτου Μνημονίου μέχρι και σήμερα έχει στρατευτεί το σύνολο της αστικής τάξης και παρά τις σποραδικές γκρίνιες που ακούγονται από επιμέρους έλληνες μεγαλοκαπιταλιστές η βασική αυτή επιλογή καθόλου δεν αμφισβητείται. Οι γκρίνιες αφορούν κυρίως το πώς τα επιμέρους συμφέροντα θα πλασαριστούν στο νέο περιβάλλον απίστευτης υποβάθμισης της χώρας εντός του ευρώ.

Από την εμπειρία των τελευταίων δυόμιση ετών είναι κάτι παραπάνω από ξεκάθαρο ότι από καμία απολύτως μερίδα της άρχουσας τάξης δεν υπάρχει η βούληση για ανασυγκρότηση και ανεξάρτητη πορεία του ελληνικού καπιταλισμού εκτός ευρώ. 

Επιπλέον, η τάση της αστικής τάξης για την πάση θυσία παραμονή της χώρας στο ευρώ, όσο προχωρά η υλοποίηση των διαφόρων μέτρων των επιμέρους μνημονίων και η κρίση τόσο στην ευρωζώνη όσο και διεθνώς βαθαίνει, ισχυροποιείται ακόμα περισσότερο. 

Σε αυτή την κατάσταση, δυστυχώς έχει συμβάλλει και το γεγονός ότι εξ αιτίας κυρίως των αδυναμιών της Αριστεράς να οργανώσει την πάλη του λαού απέναντι στην παραπάνω προοπτική, το λαϊκό κίνημα δεν εμφανίζεται οργανωμένο και συντονισμένο παρά τις σποραδικές και επιμέρους προσπάθειες μεμονωμένων δυνάμεων αλλά και παρά το γεγονός ότι μέχρι τώρα υπήρξαν και υπάρχουν και είναι απολύτως βέβαιο ότι θα συνεχίσουν να υπάρχουν αυθόρμητες αλλά πολύ σοβαρές λαϊκές αντιδράσεις, που όμως δεν αρκούν.

Ακόμα κι έτσι όμως είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν η ελληνική άρχουσα τάξη θα καταφέρει να κρατηθεί στο ευρώ, για λόγους πέραν των δυνάμεων της που θα αναλύσουμε παρακάτω.

Οι λόγοι αυτοί αφορούν κυρίως την τάση της τρέχουσας καπιταλιστικής κρίσης να λάβει έναν κατεξοχήν διεθνή χαρακτήρα και να μετατραπεί ξεκάθαρα σε παγκόσμια κρίση με καταλύτη την επιδείνωση της κρίσης του ευρώ συμπαρασύροντας τόσο τις ΗΠΑ, την Κίνα και την Ιαπωνία, όσο και τις λεγόμενες αναδυόμενες οικονομίες του G20. Για το λόγο αυτό οι παράγοντες του διεθνούς συστήματος επικεντρώνουν την προσοχή τους στη διαχείριση και περιορισμό των επιπτώσεων από την κρίση της ευρωζώνης.

Πάνω απ' όλα ισχυρό ευρώ

Οι παράγοντες του διεθνούς συστήματος, ταυτόχρονα, προσπαθούν ο καθένας από την πλευρά του να προετοιμαστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο για την επέκταση της κρίσης σε άλλες περιοχές του πλανήτη με σκοπό την επιβίωση του στο πλαίσιο ενός ανηλεούς ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού, που προς το παρόν γίνονται προσπάθειες να κρατηθεί υπό έλεγχο, χωρίς να λείπουν όμως οι τρικλοποδιές και τα χτυπήματα κάτω από τη ζώνη.

Το γεγονός αυτό επιταχύνει τις εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο και δημιουργεί την ανάγκη οι ηγεμονικές δυνάμεις της EE και κυρίως η Γερμανία να λάβουν αποφάσεις για την διαχείριση της κρίσης που έχουν έντονα διλημματικό χαρακτήρα.

Συγκεκριμένα, πέρα από την αδυναμία σταθεροποίησης της ελληνικής οικονομίας, οι αυξημένες ανάγκες χρηματοδότησης της Ισπανίας και της Ιταλίας οι οποίες τις οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην ανάγκη να ζητήσουν διάσωση καθώς και η συνεπαγόμενη πολιτική και κοινωνική αποσταθεροποίηση όλων των χωρών που βρίσκονται σε προγράμματα διάσωσης δημιουργούν αβεβαιότητες και κινδύνους που πλέον δεν μπορούν να αγνοηθούν.

Σε αυτό το πλαίσιο εξετάζονται οι επιπτώσεις από την τυχόν αποχώρηση κάποιας ή κάποιων προβληματικών χωρών από το ευρώ, τα κόστη και τα οφέλη για τις ηγεμονικές δυνάμεις της ένωσης. Όπως είναι προφανές η πρώτη υποψήφια χώρα για αποχώρηση από το κοινό νόμισμα είναι η Ελλάδα.  

Δεν είναι όμως λίγα τα διλήμματα και οι κίνδυνοι για την EE από μια τέτοια ενέργεια.

Από αυτή την σκοπιά οι απόψεις που εκφράζονται σε πρόσφατο δημοσίευμα του βρετανικού περιοδικού Εκόνομιστ, και τα οποία απηχούν κυρίως τις απόψεις και τα συμφέροντα του αγγλοσαξονικού μπλοκ, είναι ενδιαφέροντα και με μερικές προσθήκες πιστεύω ότι θα γίνουν αρκετά διαφωτιστικά καθώς αναφέρεται ότι τυχόν έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ δεν θα είναι απλή υπόθεση για την EE και τη Γερμανία, την κύρια ηγεμονική της δύναμη. Σε απόδειξη του ισχυρισμού του, το περιοδικό παραθέτει υπολογισμούς που ανεβάζουν το κόστος εξόδου της Ελλάδας από το κοινό νόμισμα στα 320 δισ. ευρώ.

Επιπλέον, ισχυρίζεται ότι κάτι τέτοιο θα επέφερε σοβαρό και μη αναστρέψιμο πλήγμα στην ιδέα του ευρώ πράγμα που θα δημιουργούσε πανικό στις αγορές και θα ενέβαζε τα σπρεντς σε δυσθεώρητα ύψη, για τις άλλες προβληματικές χώρες που βρίσκονται στο ευρώ.

Αν δε, η Γερμανία επέλεγε να οδηγήσει εκτός ευρώ και τους υπόλοιπους προβληματικούς (Ισπανία, Ιρλανδία, Πορτογαλία και Κύπρο) το περιοδικό θεωρεί ότι το κόστος θα είναι ακόμα μεγαλύτερο καθώς κατόπιν υπολογισμών του που περιλαμβάνουν και το κόστος ανακεφαλαιοποίησης των γερμανικών τραπεζών  το τίμημα ανέρχεται στα 1,65 τρισ. ευρώ.

Βέβαια, παραδέχεται ότι μια τέτοια αποχώρηση θα οδηγούσε στη "δημιουργία μιας πιο συγκροτημένης, εύρυθμης και υπερασπίσιμης ευρωζώνης", το κόστος όμως και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις θα ήταν τεράστιο σε σχέση με το όφελος κατά τη γνώμη του Εκόνομιστ.

Για το λόγο αυτό ο Εκόνομιστ καταλήγει ότι είναι προτιμότερη η διατήρηση της ευρωζώνης ως έχει με βαθύτερη ενοποίηση της Ευρώπης, με τραπεζική ένωση, έκδοση ομολόγων και εφαρμογή πολιτικών για την τόνωση της ανάπτυξης.

Παρά το γεγονός ότι και το κόστος αυτής της επιλογής δεν είναι αμελητέο, ο Εκόνομιστ θεωρεί ότι θα χρειαστεί η ανακεφαλαιοποίηση των ευρωπαϊκών τραπεζών και πανευρωπαϊκή εγγύηση καταθέσεων κόστους 300-400 δισ. ευρώ όπου το ένα τρίτο θα πρέπει να καλυφτεί από τη Γερμανία και είναι εφικτό.

Αυτή η εξέλιξη βολεύει και την ελληνική άρχουσα τάξη η οποία έχει ποντάρει τα ρέστα της σε μια τέτοια εξέλιξη, όμως ο Εκόνομιστ, αν δεν θεωρούσα ότι υπάρχει σκοπιμότητα, θα έλεγα ότι αδικώντας τον εαυτό του και υποτιμώντας τους Γερμανούς ξεχνά να αναφέρει ορισμένες σημαντικές λεπτομέρειες. Θα προσπαθήσω να καλύψω όσο γίνεται αυτό το κενό.

Ήδη, από το καλοκαίρι του 2011 όταν έγινε σαφές ότι κινδυνεύει με κατάρρευση και η Ιταλία, οι προσπάθειες από την πλευρά των ηγεμονικών δυνάμεων της ένωσης να ελεγχθεί η κρίση επιταχύνθηκαν και εντάθηκαν.

Οι προσπάθειες αυτές εκφράστηκαν μέσα από την λεγόμενη ενίσχυση της οικονομικής διακυβέρνησης. Περαιτέρω, ο τρόπος που επιλέχτηκε για την ενίσχυση της λεγόμενης οικονομικής διακυβέρνησης, κατά την άποψη μου, αντικατοπτρίζει και την ιεραρχική δομή των ηγεμονικών δυνάμεων εντός της EE.

Αυτό γιατί η κρίση χρέους επιτάχυνε τις οικονομικές τάσεις που προϋπήρχαν της κρίσης χρέους κι έχουν να κάνουν με τη δομή του καπιταλιστικού ανταγωνισμού στο πλαίσιο της EE όπως αυτός προκύπτει από τις ιδρυτικές συνθήκες της και τις τροποποιήσεις τους.

Το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης έφερε στην επιφάνεια όλα αυτά τα προβλήματα με πιο έντονο τρόπο. Τα κρατικά προγράμματα στήριξης της ιδιωτικής κερδοφορίας που έπαιζαν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο όχι μόνο στις καθαρά περιφερειακές χώρες αλλά και σε ορισμένες από τις χώρες που πριν από την εκδήλωση της κρίσης ανήκαν στις λεγόμενες ηγεμονικές, μετέτρεψαν ειδικά για την EE την κρίση σε δημοσιονομική και κυρίως επέτρεψαν στη Γερμανία να ισχυροποιηθεί στον υπέρτατο βαθμό, να αυτονομηθεί και να επιβληθεί επί των άλλων ηγεμονικών χωρών.

Η επιβολή αυτή της Γερμανίας επί των άλλων ηγεμονικών δυνάμεων τείνει να γίνει απόλυτη, γεγονός που βάζει και τη σφραγίδα στον τρόπο που προωθήθηκε και προωθείται η οικονομική διακυβέρνηση.

Όμως σε τι έγκειται το συμφέρον των Γερμανών και μαζί μ' αυτών το συμφέρον των ισχυρότερων μερίδων των επιμέρους αστικών τάξεων της EE που φαίνεται ότι έχουν συμμαχήσει μαζί τους από τη θέση του υποτελούς;

Κατά τη γνώμη μου, οι Γερμανοί αλλά και οι ισχυρότερες μερίδες των επιμέρους αστικών τάξεων στις υπόλοιπες χώρες της EE, έχουν αρκετά ολοκληρωμένη θεώρηση των πραγμάτων. Η θεώρηση αυτή χαρακτηρίζεται από την προτεραιότητα που δίνεται στην ανάγκη για ανταγωνιστικότητα και ιμπεριαλιστική ισχύ έναντι των άλλων ιμπεριαλιστικών κέντρων.

Συγκεκριμένα, οι Γερμανοί προσπαθούν μέσω τις επιβολής μέτρων λιτότητας να εξουδετερώσουν αν αυτό είναι δυνατόν ή έστω να περιορίσουν σημαντικά το πλεονέκτημα του δολαρίου ως παγκόσμιου χρήματος.

Περαιτέρω, εκτιμούν ότι η διαφαινόμενη δημοσιονομική χαλάρωση στον υπόλοιπο κόσμο θα τους ωφελήσει μέσω των εξαγωγών χωρίς αυτοί να χρειαστεί να χαλαρώσουν την δημοσιονομική πειθαρχία τόσο στην ίδια τη Γερμανία όσο πολύ περισσότερο στην ευρωζώνη και τον άμεσο περίγυρο της.

Κεντρικό στήριγμα αυτής της στρατηγικής είναι το ισχυρό ευρώ, το ευρώ σαν παγκόσμιο χρήμα ανταγωνιστικό του δολαρίου. Χωρίς αυτό η συγκεκριμένη στρατηγική καταρρέει. Αυτό δυστυχώς από ορισμένους σκοπίμως παραλείπεται να τονιστεί (Εκόνομιστ) ενώ από άλλους απλά ξεχνιέται καθώς ανέτοιμοι και σαστισμένοι από την κρίση προσπαθούν να σώσουν το τομάρι τους κάνοντας σπασμωδικές κινήσεις (ελληνική άρχουσα τάξη).

Ακόμα πιο συγκεκριμένα, κατά τη γνώμη μου, σε επίπεδο EE κάτω από την καταλυτική επιρροή των Γερμανών, τείνει να διαμορφωθεί ένα «σύστημα» τριών πυλώνων για την διαχείριση της κρίσης χρέους. Αυτοί οι πυλώνες είναι:

Πρώτο, δημοσιονομική πειθαρχία, που συνεπάγεται αιώνια λιτότητα μέσω της συνταγματική κατοχύρωσης της στο νομικό σύστημα των χωρών-μελών με την θεσμοθέτηση του λεγόμενου «φρένου του χρέους», αλλά και τη θεσμοθέτηση κυρώσεων για τους παραβάτες αποτελώντας το δημοσιονομικό στήριγμα της ισχύος του ευρώ σαν παγκόσμιο χρήμα ανταγωνιστικό του δημοσιονομικά ευάλωτου δολαρίου.

Δεύτερο, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) με αρμοδιότητες στην επιβολή των κυρώσεων για τους παραβάτες, μέσω μηχανισμών και μεθόδων αντιστοίχων με αυτές που εφαρμόζει το ΔΝΤ, με τη μόνη διαφορά ότι θα πρόκειται για ένα Γερμανικό ΔΝΤ, όργανο επιβολής της Γερμανίας επί των αδυνάτων της EE.

Τρίτος πυλώνας είναι η ποσοτική χαλάρωση αλά ΕΚΤ με σκοπό να εξυπηρετηθεί η ανάγκη άμβλυνσης των συνεπειών της κρίσης στην προσπάθεια ανασυγκρότησης που κάνει το Ευρωπαϊκό κεφάλαιο υπό την ηγεσία των Γερμανών για να την υπερβεί.

Ανοίγουν την πόρτα για έξοδο

Μέχρι στιγμής, τα κριτήρια της θεώρησης που αναπτύχθηκε παραπάνω εφαρμόστηκαν από πλευράς Γερμανών σε κάθε ξεχωριστή στιγμή της αντιμετώπισης της κρίσης χρέους της ευρωζώνης, από τα πρώτα κιόλας στάδια και παρά το γεγονός ότι η διάσωση της Ελλάδας υπήρξε ουσιαστικά ένας αιφνιδιασμός για την ένωση.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν χρειάστηκε να γίνουν ελιγμοί. Ελιγμοί έγιναν αλλά ποτέ δεν θυσιάστηκε η οπτική για τη βαθύτερη ολοκλήρωση της EE που αναπτύχτηκε παραπάνω.

Ακριβώς γι' αυτό και σε πλήρη αντίθεση με τον Εκόνομιστ, ο θεωρούμενος από τους πρωτεργάτες του ευρώ γερμανός οικονομολόγος Ότμαρ Ίσινγκ σε δηλώσεις του τόνισε ότι "έπρεπε να ξεκινήσουμε με λιγότερα μέλη και αυστηρότερους κανόνες, δεν υπάρχει αμφιβολία. Αυτό όμως είναι το ...χυμένο γάλα. Τώρα που έχουμε αυτήν τη σύνθεση, η πολιτική ότι καμία χώρα δεν πρέπει να φύγει είναι πρακτικά εκβιασμός". Και συνεχίζει: "σπάσιμο της ευρωζώνης θα είναι μεγάλη καταστροφή, δεν υπάρχει αμφιβολία. Η εναλλακτική σε αυτό είναι μια νομισματική ένωση όπου η φήμη της ΕΚΤ θα υπονομευτεί ή ακόμα και θα καταστραφεί. Το ευρώ θα καταρρεύσει και οι χώρες θα συσσωρεύσουν χρέος χωρίς όριο. Νομίζω ότι αυτό το σενάριο, είναι σενάριο τρόμου, αντίστοιχο της καταστροφής από τη διάσπαση".

Ακριβώς με βάση τα κριτήρια της παραπάνω θεώρησης είναι λογικό να γίνουν και οι αναλύσεις κόστους-οφέλους από την πλευρά των Γερμανών για την παραμονή των προβληματικών χωρών (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Κύπρος αλλά και Ισπανία) στο ευρώ ή όχι.

Πέραν αυτού όμως οι Γερμανοί αλλά και όσοι παραμείνουν στο ευρώ είναι επίσης λογικό ότι θα θελήσουν να περιορίσουν τις αρνητικές επιπτώσεις σε αυτούς από την έξοδο κάποιας ή κάποιων χωρών από το ευρώ διατηρώντας την ήδη δεσπόζουσα θέση τους στις επιμέρους οικονομίες.

ΕΞΟΔΟΣ ΑΛΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ- Με κριτήρια και όρους των δανειστών

Αυτό σημαίνει ότι και η όποια συντεταγμένη έξοδος χωρών από το ευρώ θα γίνει με τρόπο που δεν θα έρχεται σε αντίθεση με τους στόχους της στρατηγικής που περιέγραψα παραπάνω.

Από αυτή την άποψη είναι χαρακτηριστικές οι δηλώσεις του Γερμανού καθηγητή Σίνν για έξοδο με δυνατότητα επιστροφής στο ευρώ, όπου η βασική ιδέα είναι να δοθεί σε χώρες το καθεστώς των συνδεδεμένων μελών, επιτρέποντας τους να υιοθετήσουν το δικό τους νόμισμα προσωρινά και την επιλογή να επιστρέψουν στο ευρώ αργότερα, ή οι μελέτες που έχουν γίνει από την Ντοιτσε Μπανκ για την ταυτόχρονη κυκλοφορία δύο νομισμάτων που αναφέρονται μάλιστα στην περίπτωση εξόδου της Ελλάδος, του τοπικού (π.χ. της ευρωδραχμής) για τις εγχώριες συναλλαγές και τη διατήρηση του ευρώ για τις διεθνείς, με την ταυτόχρονη ύπαρξη του ειδικού λογαριασμού για την προτεραιότητα της αποπληρωμής του χρέους προς τους δανειστές.

Πρέπει να παραδεχτούμε λοιπόν, ακόμα και αν δεν μας αρέσει ότι και από τη γερμανική πλευρά οι ιδέες δεν λείπουν. Μάλιστα, μια μικρότερη ευρωζώνη όπως παραδέχεται και ο Εκόνομιστ θα μπορούσε να προχωρήσει πολύ πιο γρήγορα σε βαθύτερη ενοποίηση, τραπεζική ένωση και έκδοση ευρωομολόγου καθώς τόσο οι πολιτικοκοινωνικές εντάσεις που θα δημιουργηθούν από μια τέτοια πορεία θα είναι λιγότερο έντονες και γι' αυτό ελέγξιμες ενώ τα κόστη δανεισμού σημαντικά μικρότερα από τον τωρινό μέσο όρο της τρέχουσας σύνθεσης χωρών, όπως ξεχνάει να αναφέρει ο Εκόνομιστ. Αυτό είναι κάτι που όπως δείχνουν και οι τελευταίες εξελίξεις σίγουρα αντιλαμβάνονται οι αγορές καθώς το κόστος δανεισμού των λεγομένων οικονομικά εύρωστων χωρών της EE με πρώτη τη Γερμανία που είναι σχεδόν μηδενικό, και κατά μέσο όρο είναι πολύ χαμηλότερο από αυτό για τις χώρες του ευρώ που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα και βρίσκονται σε προγράμματα προσαρμογής. Μια μικρότερη ευρωζώνη που θα περιλαμβάνει τις οικονομικά πιο εύρωστες χώρες και την Ιταλία που έχει χαμηλό δημόσιο χρέος σε σχέση με τις άλλες χώρες της περιφέρειας θα γινόταν πιο ευνοϊκά δεκτή από τις αγορές, ενώ οι χώρες που θα γύριζαν στα εθνικά τους νομίσματα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως συνδεδεμένα μέλη σε ένα νέο ΜΣΙ (Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών) καθώς το νέο σχήμα θα συνδύαζε την ευελιξία του ΜΣΙ με την μεγαλύτερη ομοιογένεια των χωρών ενός μικρότερου αλλά ισχυρότερου ευρώ.

Αντίθετα τυχόν προσπάθεια εμβάθυνσης της ενοποίησης με την τρέχουσα σύνθεση, το πιο πιθανό είναι να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που αναφέρει ο Ίσινγκ με κυριότερο την εξασθένιση του ευρώ έναντι του δολαρίου και την απώλεια πολύτιμου εδάφους στο μεταξύ τους ανταγωνισμό, κάνοντας με τον τρόπο αυτό την EE πιο ευάλωτη στη νέα φάση πιο έντονης παγκοσμιοποίσης της κρίσης και συνεπώς πιο ελέγξιμη από τον αγγλοσαξωνικό παράγοντα. Αυτή φαίνεται να είναι και η κρυφή ελπίδα του Εκόνομιοτ τώρα που η θέ­ση του Σίτυ μετά το σκάνδαλο των επιτοκίων Libor φαίνεται να κλονίζεται, και όχι μόνο.

Τελικά τα διλήμματα που τίθενται είναι πάντοτε πολλά και το θέμα είναι να διαλέξει κανείς να απαντήσει στα κατάλληλα για την εκάστοτε συγκυρία και μάλιστα σωστά, διότι όπως έλεγαν και οι αρχαίοι Ρωμαίοι, κάθε άνθρωπος είναι αρχιτέκτονας της προσωπικής του μοίρας, αυτό όμως φαίνεται ότι δεν αφορά μόνο τα άτομα αλλά επίσης ολόκληρες κοινωνικές τάξεις και λαούς.