Το «Πρόγραμμα Καλλικράτης» στα βασικά του σημεία προβλέπει τα παρακάτω:
* Η νέα «τοπική αυτοδιοίκηση» θα δομείται σε δύο επίπεδα: Στο επίπεδο των δήμων και στο επίπεδο των περιφερειών (περιφερειακή αυτοδιοίκηση).
* Οι νομαρχίες θα καταργηθούν και θα υπάρχουν μόνο ως διοικητική υποδιαίρεση των περιφερειών. Η περιφερειακή αυτοδιοίκηση θα αποτελείται από 13 περιφέρειες .
* Ο αριθμός των νέων δήμων δε θα υπερβαίνει τους 370 (από 1.034 που είναι σήμερα). Κοινότητες δεν προβλέπεται να υπάρχουν, ούτε αυτές που διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα για ιστορικούς - πολιτιστικούς λόγους (π.χ. Κοινότητα Αμπελακίων).
* Διατηρείται και γίνεται ακόμη πιο συγκεντρωτική η αποκεντρωμένη διοικητική δομή του κράτους, αφού τις σημερινές 13 περιφερειακές διοικήσεις θα αντικαταστήσουν το ανώτερο 7 γενικές διοικήσεις (όπως θα ονομάζονται με τη νέα διοικητική δομή).
* Προβλέπονται μια σειρά νέες δομές λειτουργίας για τους δήμους, όπως δήμαρχος - κυβερνήτης, θεματικοί και τοπικοί αντιδήμαρχοι, επιχειρησιακή ή εκτελεστική ή δημοτική επιτροπή, η παλιά δημαρχιακή επιτροπή με παλιές και νέες αρμοδιότητες κ.ο.κ. Αντίστοιχες δομές προβλέπονται και για την περιφέρεια.
* Θεσμοθετείται «Ο Συνήγορος του Δημότη και της Επιχείρησης», κάτι σαν διαμεσολαβητής ανάμεσα στον επιχειρηματία, στον δημότη και τη δημοτική αρχή.
Αρμοδιότητες
Οι νέοι αυτοδιοικητικοί θεσμοί τόσο σε επίπεδο δήμων, όσο και σε επίπεδο περιφερειών, προβλέπεται να αναλάβουν νέες, πολύ περισσότερες αρμοδιότητες από αυτές που έχουν οι σημερινοί ΟΤΑ. Αν και το θέμα δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως, μια σειρά τομείς - για τους οποίους απαιτείται κρατικός κεντρικός έλεγχος - όπως αυτοί της προστασίας της δημόσιας υγείας, της προστασίας της παιδικής και της τρίτης ηλικίας, της παιδείας (σχολικά κτίρια κλπ.) κ.ά. θα περάσουν στους νέους δήμους.
Οι περιφέρειες θα ασχολούνται με τομείς: Προγραμματισμού και Ανάπτυξης, Υποδομών - Μεταφορών - Επικοινωνιών, Χωροταξίας - Πολεοδομίας και Περιβάλλοντος, Φυσικών Πόρων - Ενέργειας - Βιομηχανίας, Εμπορίου, Τουρισμού και Απασχόλησης, Εκπαίδευσης, Πολιτισμού και Αθλητισμού (διά βίου εκπαίδευση, θέματα κατάρτισης και επιμόρφωσης κ.ά.), Γεωργίας - Κτηνοτροφίας και Αλιείας, Πολιτικής Προστασίας.
Πόροι
Οι πόροι με τους οποίους θα λειτουργήσει η νέα αυτοδιοικητική δομή της χώρας (Δήμοι - Περιφέρειες) δεν αποσαφηνίζονται από το «Πρόγραμμα Καλλικράτης» που δημοσιοποίησε η κυβέρνηση, παρά το ότι στο αρχικό της σχέδιο μιλούσε για τοπικό φορολογικό σύστημα. Απ' όσα όμως αναφέρονται, γίνεται καθαρό ότι αυτοί θα προέρχονται από παλιούς και νέους φόρους, ακόμη βαρύτερους για τους πολίτες.
«Σε παράλληλη διαβούλευση με τη φορολογική μεταρρύθμιση, προχωρούμε, στο πλαίσιο των ρυθμίσεων του Συντάγματος, στον εξοπλισμό των δήμων και των περιφερειών με επαρκείς οικονομικούς πόρους», αναφέρει το πρόγραμμα. Στο πλαίσιο αυτό: «Αναδιαμορφώνεται το ''καλάθι'' των ΚΑΠ και επιδιώκεται ο εμπλουτισμός των πόρων της αυτοδιοίκησης και η σύνδεσή τους με τον ΦΠΑ, η οποία θα λειτουργήσει ευεργετικά για τα δημόσια οικονομικά, καθώς και με το Φόρο Ακίνητης Περιουσίας».
Εκλογικό σύστημα
Το εκλογικό σύστημα με το οποίο θα γίνονται οι τοπικές εκλογές αλλάζει. Το σημερινό που δίνει τη δυνατότητα της εκλογής των τοπικών αρχόντων, εφόσον πάρουν το 42%, από την πρώτη Κυριακή, καταργείται. Στη θέση του επανέρχεται το 50%+ 1 που, από την πείρα του παρελθόντος στις περισσότερες περιπτώσεις, οδηγεί σε δεύτερη εκλογική αναμέτρηση ανάμεσα στον πρώτο και στον δεύτερο (σε ψήφους) υποψήφιο τοπικό άρχοντα, με τον νικητή αυτού του δεύτερου γύρου να εισπράττει τα 3/5 των εδρών. Η καλπονοθεία και τα εκβιαστικά διλήμματα επανέρχονται με τη μέγιστη δριμύτητα δεδομένου ότι οι νέες αυτοδιοικητικές μονάδες λόγω του μεγάλου μεγέθους τους ευνοούν τους υποψηφίους του δικομματισμού.
